پاتوق پرتقالی

حتما شما هم تا به حال آفت های غلات و حبوبات را دیده اید و برای از بین بردن آنها راه های زیادی را هم امتحان کرده اید؛ راه هایی مانند استفاده از قرص های شیمیایی یا قرار دادن سیر و نمک لابه لای برنج و حبوبات. هر کدام از غلات، آفت های خاص خودشان را دارند.

گاهی تخم های بسیار ریز این آفت ها در لابه لای غلات، از مرحله کاشت و داشت تا برداشت و انبار کردن داخل سیلوها نفوذ می کنند. این تخم های ریز موجود در برنج، حبوبات یا حتی گندم منتظر شرایطی برای رشد و تکثیر می شوند. بهترین شرایط برای رشد و تکثیر تخم آفت های غلات گرما و رطوبت است، مثلا اگر تخم آفتی داخل گونی برنج باشد و برنج را در محلی گرم و نسبتا مرطوب نگهداری کنید به احتمال زیاد پس از مدتی با باز کردن گونی، با حشرات ریزی مواجه خواهید شد. بهترین راه برای پیشگیری از حشره زدن برنج و حبوبات و تکثیر تخم آفت ها درون آنها، نگهداری آنها در دمای مناسب است. مکان های خشک و خنک، بهترین محل برای نگهداری و انبار کردن غلات هستند.

چه کار کنیم برنج شپشک نزند؟ یکی از ساده ترین راه های رهایی از شر شپشک برنج ، قراردادن گونی های آن روی بارچین است، یعنی پس از اطمینان از خشک و خنک بودن محل نگهداری برنج در انباری منزل یا هر جای دیگری، یک وسیله چهارپایه قفسه بندی شده که حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر از زمین فاصله دارد، برای قرار دادن گونی های برنج انتخاب کنید. بهتر است قفسه های این چهارپایه مشبک باشند تا هوادهی لازم در لابه لای گونی های برنج انجام شود. به علاوه بهتر است از چسباندن گونی های برنج به دیوار هم خودداری کنید تا جریان هوا به خوبی بین گونی یا کیسه های برنج برقرار شود. حداقل فاصله گونی های برنج با دیوار باید ۵ سانتی متر باشد تا گردش هوا به آسانی انجام شود. معمولا انبارداران برنج و غلات هم از چنین روشی برای پیشگیری از شپشک زدن محصولات خود استفاده می کنند. اگر محصولی که خریده اید، حشره داشت، به احتمال زیاد پیش از فروش در انبارهای گرم و مرطوب و با شرایط نامناسب نگهداری شده است یعنی تعداد گونی های برنج موجود در انبار، بیش از ظرفیت آن بوده و تهویه مناسبی هم در آن مکان صورت نمی گرفته است و در نهایت چیدمان برنج های داخل انبار به ایجاد گرما و رشد آفت ها در محصول کمک کرده اند. ضمن اینکه در این دانه های برنج یا سایر غلات، هنوز فرآیند متابولیکی در حال جریان است یعنی حتی قرار دادن حجم زیادی از برنج داخل یک گونی و گذاشتن گونی ها روی هم باعث ایجاد گرما می شود و همین گرما می تواند باعث تبدیل تخم آفت به حشره نیمه بالغ و سپس بالغ شود. به همین دلیل گاهی با وجودی که گونی های برنج را در انبار خنک قرار می دهیم، پس از باز کردن در گونی، با حجم زیاد شپشک های برنج مواجه می شویم.

اگر برنج شپشک زد، چه کنیم؟ اگر به هر دلیلی برنج شپشک زد، می توانید با راه های مختلفی این حشره های ریز را از بین ببرید. البته انتخاب روش، به میزان محصولی که در اختیار دارید، بستگی دارد. یک راه ساده و سنتی این است که پارچه بزرگ و تمیزی را زیر نور آفتاب و در محلی دور از گرد و خاک پهن کنید و برنج حشره زده را روی آن بریزید. هوادهی و گرمای شدید آفتاب بین ساعت ۱۲تا ۳ بعدازظهر، می تواند حشره های برنج را فراری دهد. البته برای پیشگیری از خردشدن برنج، آن را مدت زمان زیادی زیر نور مستقیم آفتاب قرار ندهید. روش دیگر، پاشیدن نمک لابه لای برنج است که هرچند تاثیر زیادی در از بین بردن حشرات ندارد اما می تواند تا حدی باعث پیشگیری از تکثیر آنها شود. راه دیگری که بسیاری از افراد برای پیشگیری از شپشک زدن یا حتی از بین بردن حشره های برنج استفاده می کنند، قرص های سیر موجود در بازار است. این قرص ها معمولا ترکیب های فسفردار هستند و از آنجا که ترکیب های فسفردار بوی سیر می دهند، در بازار به قرص سیر معروف شده اند ولی در واقع سیری در تهیه آن به کار نرفته است. البته قرص خود گیاه سیر هم در بازار موجود است اما بیشتر قرص سیرهایی که در داروخانه یا عطاری ها به فروش می رسند، قرص «فستوکسین» هستند که ترکیب های فسفردار دارند و بوی سیر می دهند.

قرص فستوکسین مانند نفتالین تصعید می شود. یعنی از حالت جامد یکدفعه به حالت گاز درمی آید. در انبارهای بزرگ، پلاستیک های بزرگی روی گونی های برنج می اندازند و این قرص ها را زیر آنها قرار می دهند و با بستن تمام در و پنجره ها به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت، باعث تصعید قرص ها و ضدعفونی شدن برنج ها با بخار ناشی از تصعید قرص می شوند. این گاز، ترکیب شیمیایی بسیار خطرناکی دارد و به شدت سمی است و می تواند روی کبد و کلیه ها اثر منفی بگذارد و در زمان ضدعفونی کردن برنج ها در انبارهای بزرگ نباید کسی در محل حضور داشته باشد. در خانه می توان قرص های سیر را برای جلوگیری از مخلوط شدن با برنج، داخل یک قوطی کبریت قرار داد و پس از ایجاد چند سوراخ ریز روی قوطی کبریت، آن را داخل گونی برنج ها انداخت. این قرص های سمی به هیچ وجه نباید خرد یا لابه لای برنج شوند زیرا با خوردن اتفاقی آنها، مشکلاتی ایجاد می شود. البته تا به حال جایی ندیده ام یا تحقیقی نخوانده ام که نشان دهد گاز متصاعد شده از این قرص ها به بافت برنج نفوذ می کند و باعث مسمومیت زایی یا سرطان زا شدن محصول می شود. استفاده از سیر هم در لابه لای برنج تا حدی کمک کننده است. باز هم تاکید می کنم که پیشگیری از حشره زدن برنج با استفاده از روش های مناسب، بسیار ساده تر از رهایی از آن است.

دکتر آراسب دباغ‌مقدم (متخصص بهداشت موادغذایی)